Onderwijzerswoning 1870 - 1910

laatste wijziging: 06-02-2025

We gaan 155 jaar terug in de tijd.

Het verhaal van de eerste onderwijzerswoning in Zeijen kent een bijzondere geschiedenis. De woning is oorspronkelijk gebouwd als kleine boerderij (woning met schuur) en heeft pas later de bestemming onderwijzerswoning gekregen. Het lag op een mooie plek en had uitzicht op de zuiderstraat en de brink. Het had niet veel gescheeld of de woning had er vandaag de dag nog gestaan maar die gedachte is letterlijk in rook opgegaan.

Maar laten we eerst eens kijken naar de locatie. Tussen 1870 en 1880 werd de boerderij gebouwd op de plek wat je nu kunt omschrijven als de plek tussen Hoofdstraat 29 en Ubbenaseweg 1.

Oude kaart 1908 en nieuwe kaart 2024 over elkaar

Gebouw A - Hoofdstraat 29
Gebouw B - Oude onderwijzerswoning
Gebouw C - Ubbenaseweg 1

Bewonersgeschiedenis

Vanuit het bevolkingsregister is op te maken dat de onderwijzer Bauke Pieters Dijkstra in 1875 woonde aan de Brinkstraat ten noorden van Brinkstraat 4. Deze woning is afgebroken in 1908. 

1875 - Onderwijzer Bauke Pieters Dijkstra - Brinkstraat
In 1875 werd Bauke Dijkstra benoemd tot onderwijzer te Zeijen, hij was daarvoor onderwijzer te Bunne en Winde. De infunctietreding ter nieuwe standplaats werd bepaald op 15 mei 1875. Bauke nam zijn intrek in de woning aan de Brinkstraat samen met zijn vrouw Geertje Sapes Braaksma en woonden er met hun 5 kinderen Jeannette, Pieter, Anna, Hanna en Dirkje. In 1877 vertrok het gezin naar Odoorn.

1877 - Hoofd der School Jan Pieters
Voordat Jan Pieters in Zeijen kwam wonen was hij onderwijzer in Donderen. In 1876 verscheen er een bericht in de Provinciale Drentsche en Asser courant waarin staat te lezen:

DONDEREN, 24 April. De ingezetenen alhier hebben besloten eene woning te bouwen voor hunnen onderwijzer zoodat dientengevolge de heer J. Pieters, onderwijzer, voor de benoeming naar Smilde heeft bedankt. ‘

Ondanks dit voornemen van de inwoners van Donderen volgt in 1877 het bericht dat de raad van gemeente Vries de onderwijzer J. Pieters, op zijn verzoek, verplaatst van Donderen naar Zeijen. 

Jan Pieters neemt de plek in van Bauke Pieters Dijkstra en woont kort aan de Brinkstraat. In die periode zal waarschijnlijk de boerderij gelegen naast Hoofdstraat 29 zijn gebouwd. En in 1878 verhuisd hij naar deze nieuwe locatie. In verschillende krantenberichten komt steeds terug dat deze woning een landbouwfunctie had. In 1878 woonde hij daar met zijn vrouw Wimke Boerhof en hun 3 kinderen Markus, Zina en Jantje. Later zullen er op dit adres nog 9 kinderen worden geboren.

1878 - Aanbesteding nieuwe school te Zeijen
In 1878 is er een aanbesteding voor het bouwen van een nieuwe school te Zeijen en wanneer het schoolgebouw bijna voltooid is verschijnt er op 3 augustus 1878 een bericht in de Provinciale Drentsche en Asser courant:

‘Het nieuwe schoolgebouw, bijna voltooid, is een sieraad van ons gehucht en mag onder de fraaiste schoolgebouwen van de gemeente Vries gerekend worden; zeer aardig is het te midden van het geboomte in de kom van ons gehucht gelegen.’ 

1879 - Aankoop door Gemeenteraad
Begin 1879 wordt het huis, wat reeds bewoond was door Jan Pieters, door de Gemeenteraad aangekocht, om voortdurend een geschikte onderwijzerswoning in Zeijen te hebben. Daarmee wordt het huis vanaf dat moment de eerste onderwijzerswoning in Zeijen.

1885 – Aanbesteding vertimmering onderwijzerswoning
In 1885 vindt er een aanbesteding plaatst om de onderwijzerswoning te vertimmeren. Het werk bestond uit het verbouwen en vergroten van de bestaande onderwijzerswoning te Zeijen. Het deel wat werd afgebroken was hoofdzakelijk de kap boven de woning, de voorgevel, schoorsteen, zolder, vloeren, beschot etc. Door de verbouwing werd de woning  11.60 meter lang en 6.25 meter breed. De reeds bestaande schuur bleef onderdeel uitmaken van de woning en bleef na de verbouwing onveranderd.

Bouwtekening 1885

Plattegrond

3D impressie
 


1909  - Weigering van het Hoofd der School om de woning te betrekken
Hoofd der School Pieter Hendrik  Cremer (1910 – 1912)

In april 1909 is er het voorstel van B. en W. om de onderwijzerswoning te Zeijen, waarin tot dusver ook een landbouwbedrijf werd uitgeoefend, iets te vertimmeren en om te vormen tot een burgerwoning aangezien deze lang in gebruik zal worden genomen door het nieuwe schoolhoofd.

Wandgedierte
Het is belangrijk te weten dat er in de 19e eeuw regelmatig in een woning wandgedierte voor kwam. In sommige gevallen was er zelfs sprake van een plaag en huizen konden daardoor onbewoonbaar worden verklaard. Bedsteden zorgden vaak ook voor ongenodigde gasten zoals vlooien, luizen en wantsen, juist omdat het er bedompt, donker was en moeilijk schoon te maken.

Een maand na het voorstel om de woning te vertimmeren is er een nieuw voorstel van B. en W. Het hoofd der school Pieter Hendrik Cremer maakt namelijk bezwaar om de woning van zijn voorganger te betrekken, daar de woning door wandgedierte is verontreinigd.

Uit een ingesteld onderzoek is destijds gebleken dat dit maar al te zeer het geval is. Het lid Emmens deelt mede dat al vroeger, dus voordat de heer Pieters het huis bewoonde bij een vertimmering veel wandgedierte werd geconstateerd. Er wordt besloten om een nieuwe woning op een ander terrein te bouwen volgens hetzelfde ontwerp als de onderwijzerswoning in Oudemolen. Aan B. en W. wordt overgelaten het terrein voor de nieuwe onderwijzerswoning aan te wijzen, mits nabij de nieuwe school.

Om het huisvesting probleem voor de heer Cremer op te lossen wordt besloten dat met ingang van de dag dat de nieuwe school in gebruik zal worden genomen het hoofd der school P.H. Cremer de oude school aan de brink kosteloos in gebruik mag nemen totdat zijn nieuwe ambtswoning is voltooid.

1910 – Gesloopt en in brand gestoken
De oude onderwijzerswoning wordt 8 januari 1910 gesloopt en in brand gestoken. In de Provinciale Drentsche en Asser courant verschijnt het volgende beeldende artikel:

‘ Zeijen, 8 Jan. Tot dusver was ons een auto-da-fé* alleen bij name uit de historie bekend. Heden woonden we echter binnen de landpalen onzer aloude marke de terechtstelling bij van een schare verketterde wezens. Geen mutsaarden** waren opgetast, maar palen, balken, planken, spanten, latten, stroo en ander brandbaar materiaal vormden den modernen brandstapel. De geheele hoop stond weldra in lichte laaie. Dozijnen martelaren werden in den gloed geroosterd en door den rook verstikt. Meedoogenloos stonden de nieuwsgierigen ’t schouwspel gade te slaan, tot alles door ’t vuur was verteerd. En zoo is thans de vroegere onderwijzerswoning verdwenen en het daarin huizende wandgedierte uitgeroeid. Niets is meer over, dan de steen, die stukgeklopt zal worden om daarmee den puinweg te bevloeren.’ 

*auto-da-fé - De term wordt vandaag de dag vooral geassocieerd met de brandstapel wegens ketterij.
**Mutsaarden – takkenbossen voor een brandstapel

 

En zo is er niets meer over van de oude onderwijzerswoning. En verrijst er in 1911 een nieuwe onderwijzerswoning op een nieuwe plek vlakbij de school en is deze gebouwd volgens hetzelfde ontwerp van de onderwijzerswoning uit Oudemolen.

 

 

Bronnen:
Gemeente archief Tynaarlo (Dossier GV5814)
Drents Archief
Provinciale Drentsche en Asser courant 


Bestek en voorwaarden onderwijzerswoning te Zeijen d.d. 01-08-1885




Reageren

De inhoud van deze pagina is zeer zorgvuldig samengesteld. Des ondanks kan het fouten of onvolkomenheden bevatten...
Uw reactie kunnen wij gebruiken om de informatie op de website te verbeteren! Alvast bedankt voor de moeite.
Stuur uw vraag, opmerking, verbetering of een nieuwe foto('s) naar historie@zeijen.nu of gebruik dit formulier: